ΙΩΣΗΦ ΒΕΝΤΟΥΡΑΣ

Η ποίηση στον παράλληλο κόσμο του διαδικτύου
(Ομιλία μου στο "Ποιητικό Συμπόσιο" στο πανεπιστήμιο της Πάτρας, 1 Ιουλίου 2018)
 

Σκεφτείτε ένα υπερκόσμιο μπαλόνι μία φυσαλίδα που περιέχει εκατομμύρια σύμπαντα δισεκατομμύρια γαλαξίες τρισεκατομμύρια ηλιακά-αστρικά συστήματα. Ζούμε σε ένα ελαχιστότατο διαμέρισμα αυτού του κλειστού χώρου βρισκόμαστε σε ένα κοσμικό ενυδρείο. Αυτό είναι το μεγαλειώδες της ύπαρξης και συγχρόνως  αυτή είναι η τραγωδία της ύπαρξής μας. Ελάχιστα γνωρίζουμε για την πραγματικότητα που υποτίθεται ότι αντιλαμβανόμαστε μια πραγματικότητα που περιγράφεται από τις περιορισμένες αισθήσεις μας και από τις επιστημονικές διερευνήσεις. Ζούμε λοιπόν σε μια εικονική πραγματικότητα και βλέπουμε τις αλλοιωμένες σκιές των πραγμάτων εγκλωβισμένοι στην Πλατωνική μας σπηλιά.

Σε αυτόν τον περιορισμένο και συγχρόνως άπειρο εικονικό κόσμο ο ποιητής χρησιμοποιώντας τη φαντασία του , την ενόρασή του του, το όνειρό του προσπαθεί να διαστείλει τα όρια του κόσμου του μιλώντας μέσα από τις σιωπές ανάμεσα στις λέξεις και τους στίχους που κοσμούν το δημιούργημά του. Έτσι μίλησαν οι σαμάνοι και οι προφήτες έτσι προσπαθούν να μιλήσουν οι νέοι δημιουργοί στον νέο θαυμαστό κόσμο που δημιουργούμε τον εικονικό κόσμο του διαδικτύου.

Όταν το 1980 ο Tim Berners-Lee εφηύρε το υπερκείμενο (hypertext) και στη συνέχεια σχεδίασε μία σειρά κανόνων βάσει των οποίων κατέστη δυνατή η σύνδεση των υπολογιστών δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο το πρώτο διαδίκτυο, ίσως δεν γνώριζε ότι στην πραγματικότητα χάραζε την αφετηρία μιας νέας εποχής που θα διαδεχόταν την περίοδο του μεταμοντερνισμού. Ήταν η απαρχή της δημιουργίας μιας νέας εικονικής πραγματικότητας αυτή τη φορά μιας δημιουργημένης από εμάς τους ίδιους εικονικής πραγματικότητας

Με την δημιουργία του διαδικτύου ο χώρος διεστάλη στην εικονική πραγματικότητα του κυβερνοχώρου όπου νέες ανεξάρτητες δυνάμεις διεκδίκησαν και διεκδικούν φέουδα ύπαρξης. Ο επισκέπτης του κυβερνοχώρου περιπλανιέται σε ένα σύμπαν ονειρικό και μαγεύεται από αυτό. Ωστόσο  στο διαδίκτυο υπάρχει μια προσωρινότητα αφού το κάθε εικονικό φέουδο κινδυνεύει να χαθεί άμεσα και οριστικά, αν πατηθεί το πλήκτρο delete από τον ιδιοκτήτη του, ή αν δεν πληρωθούν τα δικαιώματα ύπαρξης και συντήρησής του.

Ο νέος αυτός κόσμος του  διαδικτύου ασκεί μια γοητεία στον επισκέπτη του. Σε αυτό τον τόπο διενεργείται μια φαντασιακή μετάλλαξη της απουσίας σε παρουσία.  Η γλώσσα εμπλουτίζεται με νέες λέξεις. Αναπτύσσονται νέοι   σημειολογικοί κώδικες. Έτσι μιλούμε για μια γλώσσα του Internet, μια ηλεκτρονική γλώσσα.

Στον νέο κόσμο του κυβερνοχώρου η λογοτεχνία αποκτά νέους κανόνες. Το  κείμενο χάνει τη γραμμικότητα του και μεταβάλλεται  σε υπερκείμενο.  Το υπερκείμενο εξελίσσεται σε υπερμέσο όταν εισάγονται σε αυτό αρχεία ήχου, βίντεο και κινούμενων εικόνων. Στο χώρο της τέχνης δημιουργούνται έτσι νέες δυνατότητες έκφρασης.

Οι νέες τεχνολογίες οριοθέτησαν μια καινούργια εποχή με εντυπωσιακές αλλαγές, η οποία χαρακτηρίζεται από την παγκοσμιοποίηση αλλά και την εμπορευματοποίηση. Όπως μας λέει ο Habermas στο βιβλίο του «The Theory of Communicative Action», «… Η εμπορευματοποίηση των κοινωνικών σχέσεων και η διείσδυση των μηχανισμών της αγοράς μέσα στο χώρο του πολιτισμού, όλο και περισσότερο αντικαθιστούν τις παραδοσιακές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις, με απρόσωπες συμφεροντολογικές συναλλαγές». Στην καλλιτεχνική ζωή τα διάφορα κέντρα εξουσίας –και σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται τα περιοδικά έντυπα ή ηλεκτρονικά - επηρεάζουν και διαμορφώνουν την αισθητική μας. μέσα στα όρια που τίθενται από την πραγμοποίηση του καλλιτεχνικού έργου και τη συνεπαγόμενη εμπορευματοποίησή του. Σ΄ αυτή την ατμόσφαιρα καλούνται τα περιοδικά  να πραγματώσουν τους όποιους  στόχους τους.

Αμέτρητες λογοτεχνικές ιστοσελίδες έχουν αναπτυχθεί σε παγκόσμια κλίμακα. Οι ιστοσελίδες δομήθηκαν κατά τρόπον που πολλές φορές όχι πάντα, προσομοιάζει– μια τέτοια περίπτωση είναι το poeticanet (www.poeticanet.gr) - προς τα έντυπα περιοδικά. Ο αριθμός των επισκεπτών στις  λογοτεχνικές ιστοσελίδες μεγαλώνει όλο και περισσότερο και αυτό δείχνει την επιρροή τους στους νέους κυρίως ανθρώπους. Είναι βέβαιο ότι το διαδίκτυο ασκεί  έναν εξαιρετικά σημαντικό και αυξανόμενο ρόλο στα πράγματα της λογοτεχνίας αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα έντυπα περιοδικά χάνουν τη σημασία τους αφού αυτά εκτός από τη σαγήνη που ασκεί η φυσική τους εμφάνιση στους αναγνώστες τους, διατηρούν το  πλεονέκτημα της αρχειοθέτησης σε  βιβλιοθήκες ώστε τα κείμενά τους να παραμένουν στη διάθεση των μελλοντικών ερευνητών, ακόμη και μετά το πέρας της έκδοσής τους. Λειτουργεί  πάντως μια σύζευξη, αφού βλέπουμε ότι πολλά ηλεκτρονικά περιοδικά κυκλοφορούν και ως έντυπα  και αντιστρόφως πολλά έντυπα, παρουσιάζονται στο διαδίκτυο σε ηλεκτρονική μορφή.

Ψηφιακές βιβλιοθήκες οργανώνονται στο διαδίκτυο και το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι πλέον πραγματικότητα. Ο επισκέπτης του διαδικτύου έχει τη δυνατότητα να ανασύρει μέρος ΄του έργου ή και ολόκληρο το έργο ποιητών που συμπεριλαμβάνονται στον κανόνα και όχι μόνο. Ο μαθητής , σπουδαστής και μελετητής έχει τη δυνατότητα να εύρει ταχύτατα στο διαδίκτυο τις ποιητικές δημιουργίες να τις αναγνώσει να τις απολαύσει να τις εκτυπώσει. Αυτή η εύκολη και τις περισσότερες φορές ανέξοδη προσέγγιση ποιητικών κειμένων, ποιητικών δοκιμίων και κριτικών είναι ίσως η πλέον σημαντική συμβολή του διαδικτύου στη διάδοση της ποίησης και στη κατανόησή της.

Ολόκληρες κοινότητες Bloggers δημιουργήθηκαν και συνεχώς πολλαπλασιάζονται μεταφέροντας στον κυβερνοχώρο τις πεποιθήσεις τους και τις ιδιαιτερότητές τους, κρατώντας την ανωνυμία των μελών τους όποτε το επιθυμούν. Στο νέο Σύμπαν που δημιουργείται αποταμιεύονται κάθε λογής πληροφορίες από τα πιο ασήμαντα σκουπίδια έως τα διαμάντια της ανθρώπινης διανόησης Η τηλεόραση, το διαδίκτυο και τα ψηφιακά μέσα επαναπροσδιορίζουν συνεχώς τον τόπο και τον τρόπο των ανθρώπινων σχέσεων και την ποιότητα της πληροφόρησης. Πλατφόρμες όπως το Facebook to WhatsApp, to Twitter αντικαθιστούν τις παλιές τοπικές γειτονιές με μια παγκόσμια γειτονιά όπου ο καθένας έχει τη δυνατότητα να ενταχθεί σε φιλικούς κύκλους με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα.

Ένα σημαντικό βέβαια μειονέκτημα αυτής της επικοινωνίας είναι ότι χάνεται η φυσική ζωντανή επικοινωνία και ένα μεγάλο κομμάτι της ανθρώπινης ζεστασιάς που απορρέει από την πρόσωπο με πρόσωπο ανθρώπινη επαφή. Διατηρεί όμως την προσδοκία της μελλοντικής πραγμάτωσής της. Βέβαια παραμένει το ερώτημα για όλους εκείνους που διαθέτουν χίλιους δύο χιλιάδες ή πέντε χιλιάδες φίλους για την πιθανότητα να συναντηθούν έστω και μία φορά πρόσωπο με πρόσωπο ή αν τους αναγνωρίσουν στην περίπτωση που συναντηθούν. Επομένως μία παρόμοιας έκτασης διαδικτυακή συντροφιά λειτουργεί περισσότερο για ενημερωτικούς και πολλές φορές διαφημιστικούς λόγους. Τίποτε βέβαια δεν εγγυάται την ποιότητα των αναρτήσεων σε αυτές τις πλατφόρμες ωστόσο δίνεται ανάγλυφα η ατμόσφαιρα της εποχής.  

Tο ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό έχει τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί τα νέα τεχνολογικά μέσα και επομένως να δώσει μια άλλη διάσταση στην επικοινωνία με τον επισκέπτη του. Ο συγγραφέας του ηλεκτρονικού άρθρου έχει τη δυνατότητα να ελευθερώσει τον τρόπο διάπλευσης του κειμένου μια και το υπερκείμενο δεν έχει γραμμική διάταξη αλλά αποτελείται από σύνολο κειμένων που επικοινωνούν μεταξύ τους με συνδέσμους. Η διαμόρφωση επομένως του κειμένου είναι αποτέλεσμα των επιλογών του επισκέπτου και προσδιορίζει την ερμηνεία τους. Η δυνατότητα εκμετάλλευσης των πολυμέσων δημιουργεί πρόσθετα πλεονεκτήματα στο ηλεκτρονικό περιοδικό αφού  είναι πλέον  δυνατός ο συνδυασμός του κειμένου με video, ήχο, κινούμενα σχέδια και εικόνες. Μ’ αυτές τις ιδιότητες το  ηλεκτρονικό περιοδικό έχει εισέλθει στην καθημερινότητά μας με έναν τρόπο ανέξοδο, και είναι “εκεί” χωρίς να καταλαμβάνει χώρο σε ένα χρόνο που δεν είναι χρόνος μια και είναι παρόν ταυτόχρονα παντού.

Σε αυτόν λοιπόν τον νέο κόσμο, τον τόσο αντιφατικό αλλά και τόσο θαυμαστό, τον γεμάτο προκλήσεις και ερεθίσματα,  το ποίημα  τοποθετημένο σε μια φιάλη ρίχνεται σ’ έναν εικονικό ωκεανό για να βρει τον αναγνώστη του σε κάποια ακτή.

Το ποίημα δια πλέει μία θάλασσα σε ένα διαδικτυακό σύμπαν. Στην ίδια θάλασσα ταξιδεύουν κάθε λογής πλεούμενα -ποιήματα δηλαδή – των οποίων την κατασκευή (ποιότητα) δεν εγγυάται κανείς,  μια και ο κάθε ένας έχει τη δυνατότητα ελεύθερα και το τονίζω ανέξοδα να δημοσιεύσει την ποιητική του παραγωγή. Το αποτέλεσμα είναι φυσικά να συναντά κανείς στη διάρκεια της διάπλευσης του κυβερνοχώρου κάθε λογής ποιητικά προϊόντα από τα πιο αφελή ή κακότεχνα έως τις πιο έντεχνες και ιδιαίτερης αισθητικής δημιουργίες Όπως καταλαβαίνετε το γεγονός αυτό δημιουργεί πρόσθετες ευθύνες σε κάθε  ηλεκτρονικό περιοδικό το οποίο δεσμεύεται για ποιοτικές επιλογές. Οι αισθητικές και καλλιτεχνικές του επιλογές, βέβαια το καθιστούν ένα μικρό σημείο εξουσίας συγχρόνως όμως και εφόσον κερδίσει την εμπιστοσύνη των επισκεπτών του το ηλεκτρονικό περιοδικό καθίσταται ένα ισχυρό και διεθνές σημείο προβολής των δημιουργών που αναρτούν τα έργα τους σε αυτό.

Το περιοδικό μας Poeticanet δημιουργήθηκε   με στόχο να μεταφέρει για τους επισκέπτες του σημαντικά κεφάλαια της σύγχρονης εγχώριας ποιητικής δημιουργίας, παράλληλα με αντιπροσωπευτικά δείγματα γραφής από την υπόλοιπη Ευρώπη και τις ΗΠΑ.