ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ » ΚΡΙΤΙΚΕΣ



"Ομαδικό λυρικό επιτύμβιο" της Μαρίας Τσάτσου

ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 15.01.2002
Δημοσίευση στην εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" 15/1/2002

Ομαδικό λυρικό επιτύμβιο

Της Μαρίας Τσάτσου - Ιωσήφ Βεντούρας: «Τάναϊς»: Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2001.

 

Μια ηθική στάση συγκεκριμένη, «νομιμοποιεί» την ποίηση που την εκφράζει; Κλασικό ερώτημα της κριτικής όπου αναμοχλεύονται τα πάντα και τίποτα δεν είναι οριστικό. O Αλεξάντερ Μπλοκ έγραψε το αριστουργηματικό του ποίημα «Οι Δώδεκα» γεμάτος πάθος για τους Μπολσεβίκους, τα ερωτικά γράμματα του Οσκαρ Ουάιλντ στον Αλφρεντ Ντάγκλας είναι από τα ωραιότερα που γράφτηκαν ποτέ, αλλά τα έργα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού λίγους ενδιαφέρουν πια. «Το Ημερολόγιο της Αννας Φρανκ», εξάλλου, ανήκει στη λογοτεχνία, όχι μόνο ως συγκλονιστική μαρτυρία, αλλά και για τη γλαφυρότητα και το πρώιμο βάθος του.

Τα ποιήματα που συνθέτουν το ομαδικό λυρικό επιτύμβιο «Τάναϊς» αποτελούν «μαρτυρία» που δανείζεται την ποιητική φόρμα ή η μαρτυρία έχει περάσει στην ποίηση; Ομως, είναι φανερή η υπέρβαση που έχει διαπλάσει το πάθος της ψυχής σε «εμπαθή» ποιητικό λόγο, η σύγκλιση προσωπικής αγωνίας και εξωτερικής συγκυρίας, μέσα σε μια ποίηση που γνωρίζει πώς να στοχάζεται τον εαυτό της. Αλλωστε, η ποίηση είναι corsi και ricorsi, ρους, εκβολή και μαζί ανάβλυσμα. Κι αυτό είναι απόλυτα ταιριαστό εδώ, μιας και Τάναϊς είναι το αρχαίο όνομα του ποταμού Δον, «προπομπός πορθμέας / του ποταμού το όνομα/».

Στις θαλάσσιες κατακόμβες, λοιπόν, ανάμεσα Κρήτη και Σαντορίνη, εκεί όπου σαν ακριβά πήλινα κτερίσματα εναποτέθηκαν τα σώματα των 99 παιδιών που πνίγηκαν όταν το ατμόπλοιο «Τάναϊς» (πρώην «Χόλιγουντ») βυθίστηκε τον Ιούνιο του 1944, μας οδηγούν αυτά τα ποιήματα. Τα παιδιά ήταν Εβραιόπουλα. Ολα από την Κρήτη. Κλεισμένα από τους Γερμανούς στο αμπάρι του ατμόπλοιου μαζί με περίπου 200 μεγάλους, συνάντησαν τον θάνατο, οδεύοντας προς τον θάνατο. Τα ονόματά τους στην αρχή του βιβλίου είναι μια ρυθμική αναγωγή στην οδύνη: λέξεις που αποκτούν δραματική ιερατικότητα, καθώς τανύζονται σε μια έσχατη προσπάθεια να περικλείσουν το φευγαλέο υλικό σχήμα, να συγκρατήσουν κάτι από τους τρυφερούς ιστούς, κάτι λίγο από το υφάδι του συναισθήματος, που όλα χάθηκαν. Και το ρυθμικό άκουσμά τους έχει τέτοια ομορφιά ώστε για λίγο να υπερκεραστεί η φρίκη.

Τα ονόματα και δίπλα οι ηλικίες. Και κάτω από το συναξάρι των νεκρών παιδιών, το συναξάρι των φυτών και των δένδρων. Σαν η άδηλη αναπνοή των φυτικών υπάρξεων να μπορούσε να φτάσει σε εκείνο τον χώρο, όπου ο αέρας θα 'χε γίνει πηχτός και ζεστός, τόσο μακριά από τις χαρούμενες πνοές του Ιουνίου, το παιχνίδι, τα πρώτα σκιρτήματα του έρωτα… O λυρικός Ελύτης, η αυθόρμητη μελωδικότητα του δημοτικού τραγουδιού, κάτι από τη διεσταλμένη ξηρότητα του Καβάφη διακρίνονται μέσα στον ελεύθερο, προσωπικό, αλλά πειθαρχούμενο εσωτερικά στίχο του Ιωσήφ Βεντούρα, με αδιαμφισβήτητη θητεία στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, όπου η ένταση συχνά αποδίδεται με επίμονα λεκτικά staccati και λετριστικές διατάξεις του ποιητικού του χώρου.

Ομολογητική και βιωματική ποίηση, που συμπλέκει με ενάργεια την ατομική αγωνία για το μη αναστρέψιμο του θανάτου, με τη συλλογική μνήμη του χαμού των παιδιών και του Ολοκαυτώματος. Πεπρωμένο του ποιητή, που «σύντροφος τυμπανιστής / στις παράλληλες θάλασσες, αναδιφά τα συντρίμμια, ακούει το αχολόγημα του σαρκοφάγου νερού και με λέξεις παλεύει να αποτυπώσει την άβυσσο μέσα του και πέρα απ' αυτόν. Δουλειά δύσκολη, αφού η μαρτυρία έπρεπε να ξεπεράσει τη μαρτυρία για να ξαναγεννηθεί ως ποίηση. Ποίηση ελληνική, σεμνά πλούσια, με θλίψη στιλπνή, πανανθρώπινη, αλλά και βαθύτατα εβραϊκή -«ορφανό της συναγωγής μου δέντρο / ποιος πεθαμένος έσπειρε / με χέρι ραγισμένο»/- όπου με ρεαλιστική ακρίβεια ζωντανεύουν ονειρικά οι μνήμες: «στην οδό Δούκα / δίπλα στην τριανταφυλλιά / η Ρόζα κατακόκκινη / κυνηγούσε τη Λεά / και εσύ Βικτώρια θα φώναζες / να βιαστούν για τη σουκά». Οπως ο Αλμπέρτος Ναρ στο «Σαλονικάι, δηλαδή Σαλονικιός» (εκδ. Νεφέλη), ιδιαίτερα στο κομμάτι που έχει τίτλο «Κατά Συνθήκην», ο Ιωσήφ Βεντούρας εκφράζει ένα όραμα πέρα από την οδύνη του Ολοκαυτώματος και την τύψη των ζωντανών. Είναι η στιγμή που η ανάσα των νεκρών γίνεται η ανάσα του μέλλοντος, όταν οι «μορφές που θα 'ρθουν / ανάλαφρες και φτερωτές θα κατεβαίνουν... στην ίδια εκείνη θάλασσα / όπως τότε...».

Ανάλαφρες και φτερωτές. Οπως τις πλάθει η νοσταλγία για δικαίωση και για κάθαρση. H επιθυμία, κλείνοντας τον κύκλο των corsi ricorsi, τον τελευταίο λόγο να έχει η Παντάνασσα ζωή...

Έντυπη

http://www.kathimerini.gr/108771/article/politismos/arxeio-politismoy/omadiko-lyriko-epitymvio

 

Copyright © Ιωσήφ Βεντούρας - Με την επιφύλαξη παντός νόμιμου δικαιώματος. | Developed by Hyper Center