Ιωσήφ Βεντούρας: “Η ποίηση ζει μέσα από τις σιωπές της”

Πηγή: Άρια Σωκράτους, 28.05.2016, writersgang/Εθνικός Κήρυξ Νέας Υόρκης
 

Ευγενής, ευπροσήγορος κι εμποτισμένος με βαθιά παιδεία, ο Ιωσήφ Βεντούρας είναι ένας σύγχρονος ποιητής, του οποίου το έργο διακρίνεται από την ποιότητα της γλώσσας, τον βαθύ εσωτερικό πόνο, την ανείπωτη μοναξιά και την ματαίωση. Η ποίηση του είναι αυτοβιογραφική, βιωματική, φιλοσοφική, περιστρέφεται γύρω από τον άξονα της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος και έχει άμεση συνάρτηση με τα παλιά Εβραικά κείμενα.

Η ποίηση του Ιωσήφ Βεντούρα λειτουργεί σαν διαπολιτισμική γέφυρα και σημείο συνάντησης της ελληνικής και εβραϊκής παράδοσης.

O Βεντούρας δηλώνει ότι ασπάζεται τις απόψεις του Ηράκλειτου και πιστεύει στην ύπαρξη ενός δημιουργικού γίγνεσθαι.
Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο ο Χρόνος, μοιάζει με ένα παιδί που παίζει τους πεσσούς. Ο Βεντούρας πιστεύει ότι είμαστε τυχαία συμβάντα αυτού του παιχνιδιού του Χρόνου. Η πραγματικότητα που ζούμε υποστηρίζει, δεν είναι η πραγματικότητα καθεαυτή αλλά εμείς οι άνθρωποι, όπως διαβάζουμε στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα, βλέπουμε σκιές της πραγματικότητας. Ζούμε μια πραγματικότητα που θα μπορούσαμε να την θεωρήσουμε εικονική. Στον κόσμο του διαδικτύου προστίθεται τώρα και μία νέα εικονική πραγματικότητα την οποία δημιουργούμε εμείς με την τεχνολογία.

Είχα την τιμή να παρακολουθήσω την ομιλία του στο εργαστήριο του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ «Advanced Modern Greek: Special Topic: “Narratives of the Greek crisis: Prose, Cinema, Performance.”που διοργάνωσε η Λέκτορας Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου, κ. Βασιλική Ράπτη και την οποία παρακολούθησαν αρκετοί ξένοι μεταπτυχιακοί φοιτητές και μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση η αμεσότητα και η πνευματικότητά του.

Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, ο ποιητής αναφέρθηκε στην τελευταία του συλλογή με τίτλο «Το παιχνίδι», που πραγματεύεται το στοιχείο του χρόνου, το φως και το σκοτάδι, την πραγματικότητα και την εικονική πραγματικότητα, οι οποίες συνυπάρχουν και αναδεικνύουν την υπαρξιακή αγωνία του ποιητή μέσα από μάταιες διαδρομές, αναζητήσεις και αδιέξοδα, καθώς και στην ποιητική του συλλογή με τίτλο «Ταναΐς», μια καταγραφή σπαραχτικής οδύνης, μια ελεγεία
και μια θρηνητική ωδή σε αυτούς που χάθηκαν σε ένα πραγματικό ναυάγιο.

«Η ποίηση, είπε ο Βεντούρας μεταβάλλει τη γλώσσα και τους κανόνες της δημιουργώντας μια κρίση στον συντακτικό άξονα της γλώσσας. Η ποίηση ομιλεί όχι μόνο με λέξεις αλλά και με τις σιωπές ανάμεσα στις λέξεις, ανάμεσα στους στίχους. Με αυτόν τον τρόπο διαστέλλεται η γλώσσα, αλλάζει η οπτική μας και διευρύνεται η γνώση μας για τον κόσμο.

Στην περιοδεία του στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Ιωσήφ Βεντούρας επισκέφτηκε και το Πανεπιστήμιο Columbia στη Νέα Υόρκη, όπου και έδωσε διάλεξη με τίτλο «The poem’s translation as its second life adventure in a parallel world».

Η συνέντευξη με τον ποιητή ακολουθεί:

Στο ποιητικό σας έργο υπάρχει μια έντονη αναφορά σε προσωπικά σας βιώματα, ένα αβάσταχτο πόνο, η σιωπή του οποίου κάνει κρότο. Πώς κατορθώσατε να συνδιαλαγείτε με τον βιωματικό πόνο και να τον μετουσιώσετε σε έργο;

Η τραυματική εμπειρία θάβεται στην μακρόχρονη μνήμη και δεν ανασύρεται ποτέ. Η μετουσίωση της σε έργο είναι μια μορφή απελευθέρωσης και ψυχοθεραπείας. Φύγαμε από την Κρήτη οικογενειακώς το 1942 με ένα καίκι το οποίο ήταν γεμάτο χαρούπια κι εγώ ήμουν μόλις τρεισήμισι ετών. Ήταν η πρώτη φορά που είδα χαρούπια στη ζωή μου και μάλιστα μέσα από ένα περιπετειώδες ταξίδι επειδή η θάλασσα ήταν σε εμπόλεμο ζώνη. Μόλις φτάσαμε στην Αθήνα κρυφτήκαμε. Εγώ είχα κρυφτεί με την παραμάνα μου η οποία ήταν Χριστιανή σε ένα σπίτι στην Εκάλη και παρουσιαζόμουν ως νόθο παιδί της. Οι γονείς μου είχαν κρυφτεί σε άλλο σπίτι με τον Καθηγητή του πιάνου της μητέρας μου. Η αδελφή μου, κρύφτηκε στο σπίτι της κολλητής φίλης της μητέρας μου, η οποία ζούσε στη Φιλοθέη με τις δύο της κόρες. Την παρουσίασαν ως ένα παιδί το οποίο έφυγε για να γλυτώσει από μια βομβαρδισμένη περιοχή της Κρήτης. Τα γεγονότα αυτά τραυμάτισαν πολύ την παιδική μου ηλικία. Κινδύνευσα πολύ ψυχολογικά και τα κατάφερα μόνος μου. Δημιούργησα ένα τείχος μπροστά μου ώστε να μην επανέρχομαι στις μνήμες αυτές.

Πώς κατορθώσατε να δημιουργήσετε το τείχος αυτό;

Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν πολλοί ειδικοί ψυχοθεραπευτές ούτε παιδοψυχολόγοι και την συγκεκριμένη εποχή η δική μου σχέση μου με την ποίηση ήταν απόλυτη. Αυτή η σχέση ήταν σωτήρια για μένα. Διάβαζα πάρα πολύ, ήμουν βιβλιοφάγος μικρός. Είχα «καταβροχθίσει» στην κυριολεξία τη δανειστική βιβλιοθήκη του Αμερικανικού Κολλεγίου στο οποίο σπούδαζε η αδελφή μου. Φοιτούσα στη Γαλλική Ακαδημία και διάβαζα πάρα πολύ Γαλλική λογοτεχνία. 
Μου άρεσε να αποστηθίζω ποιήματα και να τα απαγγέλω. Μου άρεσε ιδιαίτερα ο Παλαμάς και είχα απομνημονεύσει ολόκληρα κομμάτια από τον δωδεκάλογο του Γύφτου.

Ποιες ιδιαιτερότητες ενδέχεται να έχει ένας ποιητής οι οποίες τον διαφοροποιούν από ένα καθημερινό άνθρωπο;

Υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται νέοι και άνθρωποι που γεννιούνται γέροι. Εγώ γεννήθηκα νέος και θα πεθάνω νέος. Όπως σας είπα ήδη η ποίηση προσπαθεί να περιγράψει τον κόσμο κυρίως μέσα από τις σιωπές της παρά μέσα από όλα όσα εκφράζει. Οι σιωπές της είναι αυτό που δεν λέγεται κι όμως υπονοείται. Ο άνθρωπος που γράφει ποίηση πρέπει να ξέρει να χειρίζεται τον εσωτερικό του κόσμο. Είναι σαν τον ζωγράφο που μπορεί να έχει μία ιδέα και να πρέπει να σταματήσει οποιαδήποτε δραστηριότητα κάνει τη δεδομένη στιγμή για να αποτυπώσει στον καμβά την έμπνευσή του. Έτσι και ο ποιητής σταματά για να αποτυπώσει στο χαρτί τους στίχους που εμπνεύστηκε. Μετά χρειάζεται να δουλέψει στο εργαστήριό του και να επεξεργαστεί τη μορφή του ποιήματος. Η ποίηση απαιτεί τη χρήση μιας γλώσσας και μίας μορφής που να είναι αποδεκτή και να συμβαδίζει με μεταβαλλόμενο κόσμο μας, π.χ. σήμερα προσπαθούμε να περιορίσουμε τη χρήση των επιθέτων. Ο ποιητής αναζητά συνεχώς νέους τρόπους έκφρασης, νέες φόρμες. Ο μοντερνισμός έχει αφήσει δυνατά ίχνη στην έκφρασή μας αλλά βλέπουμε ότι πολλοί ποιητές, νεοφορμαλιστές, επανέρχονται στο μέτρο και τους ομοιοκατάληκτους στίχους με ένα σύγχρονο ανανεωμένο τρόπο. Εγώ πιστεύω ότι γράφω με ένα μεταμοντέρνο τρόπο συνδυάζοντας ελεύθερους στίχους με στροφές έμμετρες και ομοιοκατάληκτες

Πώς εμπνέεστε να γράφετε ποίηση; Μόνος και απομονωμένος σε ένα γραφείο ή δημόσια με πλήθος κόσμου;

Παλιά έγραφα σε μουσικά μπαρ όπου πήγαινα αρκετά νωρίς το βράδυ για να μην είναι γεμάτα με κόσμο. Κάποιες άλλες φορές μου η έμπνευση μου έχει την ώρα που οδηγούσα, άλλες φορές γράφω μόνος μου στο γραφείο μου. Αρκετές φορές 
γράφω στη διάρκεια των διακοπών μου σε κάποιο Ελληνικό νησί.

Στην εργογραφία σας σημαντική θέση κατέχει η ανθολόγηση των Εβραίων ποιητών του Μεσαίωνα. Μιλήστε μας γι’αυτό το έργο σας.

Το ερέθισμα να μεταφράσω τους Εβραίους ποιητές του Μεσαίωνα προήλθε από την ενασχόλησή μου με τους Προβηγκιανούς ποιητές του 12ου αιώνα. Είχα αρχίσει να μεταφράζω τα τραγούδια των τροβαδούρων και διερωτήθηκα τι έγραφαν οι Εβραίοι ποιητές εκείνης της εποχή. Διάβασα την ανθολογία του Τ. CARMI “THE HEBREW VERSE”, Penguin Books και μου δημιουργήθηκε η επιθυμία να μεταφράσω και εγώ μερικά από αυτά τα ποιήματα. Έτσι στο βιβλίο μου «Εβραίοι ποιητές του Μεσαίωνα» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νεφέλη, ανθολογούνται δείγματα μιας ποιητικής παράδοσης άγνωστης στον Έλληνα αναγνώστη και αναδεικνύεται η επιρροή της Αραβικής ποίησης στους Εβραίους λόγιους του Μεσαίωνα, καθώς και στην ποίηση των τροβαδούρων της Νότιας σημερινής Γαλλίας (μιας περιοχής όπου μιλιόταν η γλώσσα του Οκ). Εξακολουθώ να ασχολούμαι με τα ποιήματα των τροβαδούρων και θα ήθελα να προχωρήσω στην έκδοση μίας ανθολογίας όταν θα έχω μεταφράσει αρκετά.

Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στις 28/5/2016 στο “ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ” του Εθνικού Κήρυκα της Νέας Υόρκης.

www.ekirikas.com

Ακολουθεί ένα ποίημα του από την ποιητική Συλλογή «Το παιχνίδι»

Παίξε
κλείνει η πόρτα της καρδιάς
με τρία άσσο και με ενστάσεις.
Έξι άσσος ο φραγμός
δεν σ’αφήνει να περάσεις.
Σ’ό,τι μοιάζει με σταθμό
το περιβόλι έχει ανθίσει.
Δες το χώμα είναι υγρό
σκάψανε να σε κρατήσει.
Σορός ριγμένη καταγής
δεν έλιωσε ακόμη
σκώληκες αιμοσταγείς
περίτεχνοι λατόμοι
Μάρμαρο
κι άνοιγμα κανένα
οι ρίζες
ξεδιπλώνονται στο χώμα
γίνονται ένα.

Πέτρες
που είναι ο ποταμός;
Παίξε.